Profesor
Józef Burszta (17.
04. 1914 – 6. 07. 1987), etnolog, socjolog i historyk. Urodził się i wychował w
trudnych warunkach w Grodzisku Dolnym w Rzeszowskiem, regionie o żywej kulturze
ludowej - jako dziecko mieszkał w chacie
kurnej, a jednocześnie o aktywnym ruchu ludowym i rozbudzonych potrzebach
edukacyjnych. Po maturze w Liceum im. Bolesława Chrobrego w Leżajsku (1934)
kształcił się w Wyższym Katolickim Studium Społecznym w Poznaniu w zakresie
pracy społeczno oświatowej (1934-1936), następnie studiował socjologię na
Uniwersytecie Warszawskim (1937-1939), jednocześnie pracując w Państwowym
Instytucie Kultury Wsi. Z ramienia tego Instytutu wyjechał do Danii badając
polskich emigrantów. W trakcie studiów i pracy słuchał wykładów i kontaktował
się ze znanymi socjologami i etnologami: Tadeuszem Szczurkiewiczem, Janem
Stanisławem Bystroniem, Stanisławem Poniatowskim i Józefem Chałasińskim Studia
i pracę przerwała wojna. Profesor powrócił do rodzinnej wsi, zarabiał jako
fotograf, prowadził tajne nauczanie i uczestniczył w podziemnym ruchu ludowym.
Do Poznania przyjechał ponownie w roku 1945. Podjął pracę w Wojewódzkim
Urzędzie Ziemskim. Jesienią tego roku ukończył studia socjologiczne na
Uniwersytecie Poznańskim przedstawiając pracę magisterską „Biedota wiejska w strukturze społecznej wsi” napisaną pod
kierunkiem prof. Tadeusza Szczurkiewicza.
Z Uniwersytetem Poznańskim Profesor
Józef Burszta związał się w roku 1946 przyjmując obowiązki
asystenta-wolontariusza w Katedrze Historii i Socjologii Wsi na Wydziale
Rolniczo-Leśnym. Stopień naukowy doktora uzyskał w roku 1947 na podstawie pracy
„Ruchliwość społeczna wsi małopolskiej”,
której promotorem był również prof. Tadeusz Szczurkiewicz. Już jako adiunkt
przechodzi do Katedry Socjologii Wydziału Humanistycznego, z której, po
likwidacji studiów i placówek socjologicznych, przeniesiony został w roku 1951
do Katedry Historii Gospodarczej Wydziału Filozoficzno-Historycznego
Uniwersytetu. W latach 1954-1956 pracował na Uniwersytecie Łódzkim, w którym
uzyskał stanowisko zastępcy profesora, a od roku 1955 docenta. Do Poznania, już
na Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, powraca w roku 1956, aby objąć stanowisko
stworzonego dla niego Zakładu Historii Kultury Materialnej przy Katedrze
Etnografii. W rok później zostaje kierownikiem tejże Katedry, w latach 50.
pracuje także dodatkowo w Instytucie Historii Kultury Materialnej PAN. Katedrą
kierował do roku 1979. Na Uniwersytecie pełnił także funkcje dziekana Wydziału
Filozoficzno-Historycznego (1962-1964) oraz sprawował urząd prorektora
(1965-1967). Na emeryturę przeszedł w roku 1984, nadal jednakże prowadził
seminaria i wykłady. Wykształcił 148 magistrów etnografii oraz wypromował 36
doktorów.
Główne kierunki działalności
badawczej Profesora to kultura wsi polskiej oraz dzieje i stan polskiej
etnologii. Wieś badał zarówno w perspektywie historycznej (m.in. cenne książki
na temat karczmy i osadnictwa) jak i współczesnej, poprzez terenowe badania
etnograficzne. Stworzył programy i zorganizował zespoły badawcze do prac
terenowych nad kulturą ludową Wielkopolski (1956) oraz procesami adaptacji i
integracji kulturowej osadników na ziemiach zachodnich i północnych (1959).
Dobrze czuł się w terenie. Otwartość, życzliwość, znajomość realiów wiejskich
sprawiały, że łatwo nawiązywał kontakty i zdobywał zaufanie. Wiele
fotografował. Kulturę ludową, w której wyrósł, nie idealizował, traktował ją
jako zjawisko o charakterze społecznym, zmienne w czasie i przestrzeni. Był
pierwszym etnologiem polskim, który zwrócił uwagę na utratę przez kulturę
ludową statusu żywej kultury środowiskowej i osiągnięciu przez wyselekcjonowane
jej elementy pozycji dziedzictwa narodowego. Zwrócił się także ku badaniom
przemian społeczno-kulturowych wsi, dla których laboratoryjne wręcz warunki
znalazł na ziemiach zachodnich. Pozostawił wiele opracowań dotyczących
etnologii: jej historii, kierunków metodologicznych oraz stanu współczesnego.
Był rzecznikiem współpracy międzynarodowej etnologów i znacznie rozszerzył
kontakty etnologów polskich z naukowcami z innych krajów europejskich.
Działalność organizacyjna Profesora
przekraczała granice Uniwersytetu. Był członkiem władz Polskiego Towarzystwa
Ludoznawczego, w jego ramach zorganizował w Poznaniu Redakcję Dzieł wszystkich
Oskara Kolberga (od 1961), redagował „Lud” (od 1969). Stworzył ośrodek
koordynacji działalności etnologicznej i integracji etnologów oraz
przedstawicieli nauk pokrewnych powołując Sekcję Etnografii Komitetu Nauk
Socjologicznych PAN (1972), przekształconą w roku 1975 w Komitet Nauk
Etnologicznych PAN. Był współorganizatorem i współredaktorem, razem z prof.
Zenonem Sobierajskim, „Atlasu języka i kultury ludowej Wielkopolski” wydawanego
przez Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Popierał regionalizm jako ruch ważny
społecznie i kulturalnie, był współzałożycielem i przez wiele lat członkiem
zarządu Wielkopolskiego Towarzystwa Kulturalnego. Pragnął współkształtować
warunki i kierunki rozwoju kulturalnego kraju. Był członkiem Komisji Ekspertów
w Ministerstwie Kultury i Sztuki, uczestniczył w historycznym Kongresie Kultury
Polskiej w grudniu 1981 roku, został powołany do Narodowej Rady Kultury.
Należał do ginącej formacji wielkich uczonych – humanistów pochodzenia
chłopskiego, których zrodziła Galicja. Dzielił z nimi przekonanie o społecznych
zadaniach i wartościach nauki.
Profesor zebrał wiele dowodów
uznania międzynarodowego, ogólnopolskiego oraz ze strony środowisk naukowych i
społecznych. Był laureatem Nagrody im.
J. G. Herdera wręczonej w roku 1975 na Uniwersytecie Wiedeńskim, członkiem
honorowym wielu towarzystw naukowych i społecznych, wyróżniony został wieloma
odznaczeniami państwowymi i regionalnymi.
Grób Profesora znajduje się w Alei
Zasłużonych cmentarza junikowskiego w Poznaniu. Pamięć o nim utrwalona została
nazwaniem jego imieniem ulicy w Poznaniu oraz sali wykładowej w Collegium
Historicum Uniwersytetu. Poświęcono mu oddzielne tomy czasopism i prac
zbiorowych, wznawiane są i wydawane z rękopisów jego prace. W roku 2014, w
100-lecie jego urodzin powstanie „Cyfrowe Archiwum im. Józefa Burszty” z
materiałami etnograficznymi z badań w Wielkopolsce oraz zorganizowana zostanie
konferencja naukowa przypominająca wkład Profesora w rozwój nauki i kultury.
Opracowanie: Zbigniew
Jasiewicz
Wybrane publikacje:
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz